Metale szlachetne jako biżuteria i produkty inwestycyjne

2016-08-29

Metale szlachetne to to metale nieżelazne ciężkie (metale kolorowe, niezawierające żelaza) , które charakteryzują się bardzo wysoką odpornością na większość kwasów np.: kwasu solnego i kwasów beztlenowych. Metale szlachetne w zasadzie nie ulegają korozji ponieważ nie reagują (lub reagują bardzo słabo) z innymi pierwiastkami oraz wodą.

Do metali szlachetnych zalicza się:

Złoto

Srebro

Platynę

Pallad

Ruten Pierwiastki te tworzą grupę platynowców

Rod

Osm

Iryd

Metale szlachetne jako biżuteria i produkty inwestycyjne

Złoto i srebro są powszechnie znane jako metale wykorzystywane do produkcji biżuterii i jako produkty inwestycyjne. Do produkcji biżuterii złotej nie jest wykorzystywany sam żółty kruszec a złoto wraz z dodatkami stopowymi (ligurą). Niegdyś złote wyroby można było uzyskać „mieszając” trzy podstawowe składniki: złoto, srebro oraz miedź. W zależności jaką próbę i barwę jubiler chciał uzyskać ustalał właściwe proporcje tych metali. W obecnych czasach stosuje się gotowe ligury zawierające inne pierwiastki, poprawiające np. topliwość całego stopu czy jego lejność. Próbą złota nazywamy oznaczenie czystości wyrażonej w promilach. Najczęściej spotykane próby złota dla biżuterii to: 750, 585, 500, 375, 333. Najpopularniejszą próbą w Polsce jest próba 585 (potocznie zwana „trójką” ze względu na znak probierczy – puncę) 1 gram takiej mieszanki złota zawierać będzie 0,585 grama czystego kruszcu, czyli złota jest tylko 58,5%. Analogicznie w próbie 333 będzie 33,3% złota, w próbie 750 – 75%. W krajach gdzie złoto ma większe znaczenie symboliczne czy religijne np. w Indiach złotą biżuterię produkuje się w próbach wyższych np. 21k, 22k, czy 24k, gdzie „k” oznacza karaty. Za czyste złoto w karatach przyjmuje się złoto 24 karatowe, złoto 12karatowe zawierać będzie 50% czystego kruszcu (najłatwiejszą konwersja na „nasze próby” jest po prostu podzielenie 12/24 = 0,500 = 500/1000). Dla srebrnej biżuterii stosuje się próby wyższe tj, 925, 875, 830, 800.

Czystość kruszcu (próba) w inwestycyjnych metalach szlachetnych jest inna niż ta w wyrobach jubilerskich. Sztabki najczęściej są z czystego kruszcu, ustawowo ta czystość dla złota (zgodnie z ustawą o VAT oraz prawem dewizowym) musi być nie niższa niż 99,5% w całym stopie. Jeśli produkt będzie w formie sztabki lub płytki i będzie wykonany w próbie złota co najmniej 995, będzie to produkt zwolniony VAT (stawka ZW). Producenci sztabek najczęściej wykorzystują do produkcji sztabek inwestycyjnych złoto o czystości 99,99% tzw. cztery dziewiątki choć rafinerie potrafią już „oczyścić” złoto do 99,999% a nawet 99,9999%. Przy srebrze z racji dość niskiej ceny jak i również braku przepisów określających minimalną czystość kruszcu (nie ma przepisów, które mówią o srebrze dewizowym czy inwestycyjnym) stosuje się 999/1000 lub 999,9/1000. Czystości te są związane również z wymogami LBMA które określają, że Good Delivery (sztaby złota i srebra ) muszą mieć minimalne próby 995 dla złota oraz 999 dla srebra w sztabkach. Jeśli chodzi zaś o złote monety czystość kruszcu jest mniej restrykcyjna, aby monetę nazwać dewizową (i żeby była zwolniona z VAT) wystarczy, że ma nominał , jest wybita po 1850 roku i ma minimum 90% złota. Stare monety np. 20 dolarówki, 5 rublówki (świnki), niemieckie marki mają właśnie próbę 900/1000 czyli zawierają 90% złota w całym stopie. Dzisiejsze standardy wytwórców monet – bulionówek są wyższe i często podobnie jak przy sztabkach wybijane są ze złota 3, 4, a nawet 5 dziewiątkowego. Choć są tez takie monety jak Krugerrand (Krugerrandy wyjątkowo nie mają nominału ! ) czy 50 dolarów Amerykański Orzeł które nawiązuje do starych, złotych 20$ i mają próbę 916,66 /1000 (22karaty). Polskie monety kolekcjonerskie, których emitentem jest NBP często mają próbę 900/1000, są wybijane współcześnie i mają nominał są więc złotem dewizowym (Monety wybija Mennica Polska na zlecenie Narodowego Banku Polskiego). Srebrne monety występują w różnych próbach choć współczesnym standardem są 3 lub 4 dziewiątki, można spotkać monety z zawartością 92,5% srebra a nawet monety historyczne z próbą np.: 625/1000.

Platynowce to metale znacznie rzadziej stosowane zarówno w biżuterii i jako metale inwestycyjne. Z całej grupy tych 6 metali najczęściej można spotkać platynę w wyrobach jubilerskich. Choć platyna jako metal szlachetny jest od około 5 lat jest metalem tańszym od złota biżuteryjny odpowiednik wykonany w platynie będzie droższy. Powody są 2: wyroby platynowe są produkowanych w innych, wyższych próbach niż te ze złota i najczęściej jest to próba 950 lub 850, drugim powodem jest to, że platyna jest znacznie trudniejsza w obróbce – głównie za sprawą bardzo wysokiej temperatury topnienia. Wyroby wymagają więc więcej czasu przy obróbce i bardziej zaawansowanego i droższego sprzętu. Palladowa biżuteria (czystość ustawowa 850/1000 lub 500/1000) również występuje, ale jest to naprawdę rzadkość ( w Polsce produkowane są głównie palladowe obrączki ślubne).

Popularne monety złote i srebrne LIŚĆ KLONU mają również odpowiedniki z czystej platyny i palladu (źródło: http://www.mint.ca )

Platyna i pallad w sztabkach i monetach. Zarówno platynowe jak i palladowe sztabki są w ciągłej produkcji większości renomowanych Mennic z całego świata. Najczęściej stosowaną próbą do produktów inwestycyjnych z platyny i palladu jest 999,5/1000. Platynowce to metale które rzadziej występują w złożach naturalnych, mają też znacznie mniejsza tradycje iż złoto i srebro. Co ciekawe słowo „platyna” to po hiszpańsku „sreberko” – taki prześmiewczy i pogardliwy przydomek przytknął na dobre do tego metalu, gdyż sądzono, że jest to odmiana srebra nie mająca w XVIII wieku zastosowania. Platyna i pallad mają podobną odporność chemiczną, pallad charakteryzuje się niższą temperatura topnienia i niższą gęstością. Właściwości tych dwóch platynowców są często wykorzystywane w przemyśle chemicznym oraz w znacznej mierze w przemyśle motoryzacyjnym do produkcji katalizatorów.

Sztabki 1oz z Irydu i Rutenu firmy Degussa. (żródło: http://www.degussa-goldhandel.de )

Ruten, Rod, Osm, Iryd – te pozostałe platynowce odgrywają mniejszą rolę w produkcji biżuterii, jeszcze mniejsza jako inwestycje metale szlachetne. Nieco szerzej należy podkreślić zastosowanie rodu – ten pierwiastek mimo, iż nie jest zazwyczaj elementem stopu wykorzystuje się go do tzw. rodowania biżuterii. Rodowanie pokrywanie biżuterii cienką warstewką rodu ( platerowanie ) metodą galwaniczną (elektrolitycznie ). Taki zabieg sprawia, że białe złoto oraz srebro ma srebrzysty, jasny połysk. Białe złoto pokryte rodem nie ma „żółtych prześwitów”, porodowane srebro zaś jest odporne na ciemnienie. Na znacznie mniejsza skalę ale w podobnych celach jest wykorzystywany ruten. Ruten to jeden z twardszych platynowców stosuje się do zabiegu zwanego rutenowaniem – galwaniczne powłoki są barwy od ciemnoszarej do czarnej (efekt podobny do emalii o większej odporności mechanicznej). Zabiegi rutenowania i rodowania wykorzystuje się również przy wykonywaniu monet kolekcjonerskich. Platynowce inwestycyjne: Rod, Ruten oraz Iryd występują pod postacią sztabek inwestycyjnych lub w postaci sproszkowanego metalu. Osm z racji wysokiej toksyczności ma zastosowania wyłącznie w przemyśle chemicznym.

Rod, Iryd i Ruten w sproszkowanej formie i specjalnych opakowaniach SafeBag - produkcji Heimerle + Meule (źródło:http://www.heimerle-meule.com/)