Co to jest parytet złota i jak wpływa na stabilność walut?

Czym jest parytet złota?

Parytet złota, znany również jako system waluty złotej lub standard złota (ang. gold standard), to pierwszy międzynarodowy system walutowy, w którym wartość waluty jest bezpośrednio powiązana z określoną ilością złota. Oznacza to, że bank centralny kraju utrzymującego parytet złota zobowiązuje się do wymiany standardowej jednostki pieniądza na kruszec. W tym systemie każdy banknot można wymienić na określoną ilość złota, co sprawia, że społeczeństwo ma świadomość realnej wartości pieniądza. Główną zaletą tego rozwiązania było ustanowienie złota powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym na całym świecie. Parytet złota miał największy wpływ na handel międzynarodowy, gdyż ułatwiał przeliczanie wartości poszczególnych towarów i stanowił miernik porównawczy walut.

Podstawowe zasady parytetu złota:

• ustalona wartość waluty – każdy kraj określał, ile jego waluta jest warta w złocie,
• swobodna wymiana – banknoty można było w dowolnym momencie wymienić na złoto,
• swobodny przepływ złota – kruszec mógł krążyć między krajami poprzez import i eksport.

Parytet złota w XIX wieku

Dzięki temu, że waluta każdego kraju ma określoną wartość w złocie, kursy walutowe między państwami wynikają z porównania tych wartości (parytetów). Jest to tzw. system stałych kursów walutowych (system per values), w którym wymiana pieniędzy jest ściśle związana ze złotem.

W systemie waluty złotej kruszec pełni 3 ważne funkcje: 

• złoto jako środek płatniczy, który umożliwia prowadzenie transakcji międzynarodowych,
• złoto jako miernik wartości, który umożliwia ustalanie cen na rynkach światowych,
• złoto jako środek gromadzenia rezerw, który zapewnia bezpieczeństwo i stabilność.

Choć już od czasów starożytnych złoto pełniło funkcję płatniczą, podstawy parytetu złota zostały stworzone dopiero w XIX wieku. Miało to miejsce w Wielkiej Brytanii, gdzie wprowadzono ustawę The Bank Charter Act of 1844 (tzw. Peel Act), ustanawiającą nowe zasady funkcjonowania Banku Anglii. Nazwa dokumentu stanowi nawiązanie do ówczesnego premiera – sir Roberta Peela. W efekcie Bank Anglii podzielono na dwa departamenty (emisyjny i kredytowy) oraz nakazanozachowanie parytetu, a więc ścisłego związku między emisją banknotów a rezerwami złota. 

Ustawa była efektem przyjęcia standardu monety złotej (ang. gold specie standard) przez Wielką Brytanię w 1821 roku – był to pierwszy kraj, który zdecydował się na taki krok. Brytyjczycy mogli więc w dowolnym momencie wymienić banknoty na złote suwereny emitowane przez mennicę Royal Mint. Z obawy, że odkrycie nowych złóż złota przyczyni się do spadku ceny kruszcu i inflacji, pozostałe kraje długo wstrzymywały się z przyjęciem parytetu złota. Drugim państwem, który przyjął złoty standard, były Niemcy (1871), a następnie m.in. Francja (1873), Stany Zjednoczone (1879) i Japonia (1897). W 1900 roku w USA przyjęto parytet 20,67 USD za uncję złota, dlatego symbolem tego okresu jest słynna dwudziestodolarówka Liberty Head, emitowana przez United States Mint, która do dziś jest chętnie wybierana przez osoby chcące przechowywać oszczędności w złocie.

I wojna światowa jako początek końca ery parytetu złota

Wzrost wydatków wywołanych wybuchem I wojny światowej przyczynił się do trudności z utrzymaniem standardu złota. W efekcie niemal wszystkie kraje porzuciły ten system, choć próbowano do niego wrócić w dwudziestoleciu międzywojennym. Z początkiem XX wieku rozpoczęto proces ekonomizacji złota, czyli zastąpienia kruszcu innymi formami pieniądza, a w czasie II wojny światowej całkowicie zawieszono parytet, co doprowadziło do likwidacji systemu. 

Wojenne efekty zawieszenia parytetu złota:

• inflacja – brak ograniczeń narzuconych przez parytet złota sprawił, że państwa drukowały więcej pieniędzy, by finansować działania zbrojne,
• niestabilne kursy walutowe – brak wspólnego punktu odniesienia, jakim było złoto, doprowadził do niestabilności w kursach walut,
• nierównomierna dystrybucja – rządy gromadziły rezerwy złota, co przyczyniło się do nierównomiernego rozprowadzania kruszcu.

W latach 1929–1933 świat walczył z Wielkim Kryzysem (ang. Great Depression), czyli największym kryzysem gospodarczym w historii kapitalizmu, który objął niemal wszystkie kraje z wyjątkiem ZSRR. W 1925 roku Wielka Brytania powróciła do standardu złota, jednak po kursie przedwojennym, co przyczyniło się do przewartościowania funta i wzrostu bezrobocia. Brytyjczycy bezpowrotnie pożegnali się z parytetem w 1931 roku. W USA parytet złota dla obywateli zniesiono w 1933 roku, a w 1971 Stany Zjednoczone ostatecznie zlikwidowały ten standard (patrz: system z Bretton Woods). Francja utrzymywała parytet złota do 1936 roku. Odejście od standardu umożliwiło walkę ze skutkami Wielkiego Kryzysu, lecz równocześnie doprowadziło do niestabilności walutowej.

System z Bretton Woods

W 1944 roku przedstawiciele 44 krajów alianckich spotkali się w Bretton Woods (USA), by powołać do życia nowy międzynarodowy system monetarny. Powstał wówczas Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, znany obecnie jako Bank Światowy. System z Bretton Woods miał chronić rynki przed powtórką z Wielkiego Kryzysu – ustanowiono, że dolar amerykański będzie pełnił funkcję światowej waluty rezerwowej. Choć Amerykanie twierdzili, że są w stanie utrzymać stały kurs 35 USD za uncję złota, nie przewidzieli, że inne kraje będą skupowały dolara, zamiast gromadzić rezerwę w złocie. W efekcie podaż dolara była znacznie większa niż podaż złota, co ostatecznie uniemożliwiło utrzymanie stałego kursu. 

Ciekawostka: na początku lutego 2025 r. za uncję złota trzeba było zapłacić ponad 2800 USD, czyli ponad 8000% więcej niż w 1944 roku!

System z Bretton Woods był swego rodzaju modyfikacją parytetu złota, tyle że waluty poszczególnych krajów były powiązane ze złotem poprzez dolara amerykańskiego. W 1971 roku prezydent Richard Nixon zawiesił wymienialność dolara na złoto (tzw. szok Nixona), kończąc tym samym erę systemu z Bretton Woods. 

Po tym czasie nastała obecna era pieniądza fiducjarnego, która charakteryzuje się płynnymi kursami walutowymi, zwiększoną elastycznością polityki monetarnej i wzrostem znaczenia banków centralnych. Mimo że złoto straciło swoją funkcję w systemie monetarnym, nadal stanowi jedno z najlepszych aktywów inwestycyjnych: nie tylko chroni przed inflacją, lecz również pozwala na dywersyfikację portfela i zwiększenie bezpieczeństwa oszczędności.

Wpływ na stabilność walut: zalety i wady parytetu złota

Choć system waluty złotej upadł w ubiegłym wieku, nadal istnieje wielu zwolenników tego standardu. Ma on bowiem zarówno wady, jak i zalety. Przyjrzyjmy się najważniejszym cechom parytetu złota i wpływowi systemu na stabilność walut.

Zalety złotego standardu:

• stabilność cen – dzięki ścisłemu powiązaniu pieniądza ze złotem parytet ogranicza inflację, a na ceny wpływa jedynie odkrywanie znaczących złóż,
• przewidywalność kursów walutowych – system znacząco ułatwia handel międzynarodowy i upraszcza wymianę walut, eliminuje też ryzyko kursowe,
• łatwość porównywania cen – zwłaszcza takich jak dobra konsumpcyjne i przemysłowe,
• zaufanie do waluty – ludzie mają większe zaufanie do waluty powiązanej z fizycznym zasobem, szczególnie tak cennym jak złoto,
• odpowiedzialna polityka fiskalna – poszczególne kraje nie mogą dowolnie zwiększać podaży pieniądza, co zmniejsza ryzyko manipulacji politycznych.

Wady systemu waluty złotej:

• ograniczenie elastyczności – kraje nie mają swobody w reagowaniu na kryzysy gospodarcze za pomocą polityki monetarnej, co może prowadzić do deflacji lub zastoju,
• problemy z dostępnością – złoto jest zasobem ograniczonym, a w przypadku wojen i kryzysów jego dostępność może być utrudniona,
• ryzyko deflacji – niedobór złota prowadzi do zahamowania wzrostu gospodarczego, 
• niesymetryczność – rozwój gospodarczy dla krajów niemających dostępu do złota może być utrudniony.

System waluty złotej rozwijał się aż do wybuchu I wojny światowej, a towarzyszył mu jeden z najdłuższych okresów międzynarodowego wzrostu gospodarczego. Realia powojenne utrudniły jednak powrót do złotego standardu, a choć był to system stabilny w czasach pokoju, nie sprawdził się w czasach kryzysu ani w formie zmodyfikowanej – jako system z Bretton Woods. Choć parytet złota ma wpływ na stabilność walut, powrót klasycznego złotego standardu jest mało prawdopodobny, a znacznie większym zainteresowaniem cieszy się obecnie inwestowanie w złote monety bulionowe i sztabki złota.

Źródła: 

https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/parytet-zlota-a-system-z-bretton-woods-mfw-po-72-latach/shx2dlq

https://www.econlib.org/library/Enc/GoldStandard.html 

https://profit-journal.pl/historia-standardu-zlota-i-jej-wplyw-na-swiatowa-gospodarke/