Kamienie szlachetne - podstawowe informacje.

Kamienie szlachetne od dawna fascynowały ludzi i były wyznacznikiem wartości, a różnobarwnym kamieniom szlachetnym przypisywano magiczną moc, złe uroki czy też właściwości lecznicze. Ze względu na rzadkość występowania oraz wysoką cenę, posiadanie ich od najdawniejszych czasów stanowi przywilej najbardziej wpływowych i zamożnych osób.

Jak rozpoznać kamienie szlachetne?

Choć nie istnieje żadna oficjalna definicja kamieni szlachetnych, tradycyjnie przyjmuje się podział w oparciu o skalę twardości Mohsa. Te, które mają twardość powyżej 7, silny połysk, a dodatkowo są czyste i jednorodne, uznawane są za kamienie szlachetne. Pozostałe w przeszłości nazywano kamieniami półszlachetnymi, dziś jednak coraz częściej odchodzi się od tego nazewnictwa – zamiast niego używa się określenia "kamienie ozdobne". 

Zastosowanie kamieni szlachetnych

Ilość i różnorodność kamieni szlachetnych jest ogromna: w zasadzie każdy minerał występuje w różnych odmianach o innych właściwościach fizycznych i chemicznych. Większość z nich ze względu na unikatową barwę i wygląd znajduje zastosowanie w jubilerstwie lub w produkcji przedmiotów dekoracyjnych. Z kamieni szlachetnych wytwarza się nie tylko biżuterię i przedmioty o walorach wyłącznie estetycznych – zarówno w przeszłości, jak i obecnie, wykorzystuje się je również do produkcji różnego rodzaju przedmiotów użytkowych. 

Gdzie występują kamienie szlachetne?

Kamienie szlachetne występują głównie w Ameryce Południowej, Afryce, Australii oraz Azji. Za znaczących dostawców diamentów uważa się: Botswanę, RPA, Angolę, Kongo, Namibię, Sierra Leone, Gwineę, Rosję, Chiny, Brazylię, Wenezuelę, Kanadę oraz Australię. Korundy eksportowane są głównie z Birmy, Tajlandii, Sri Lanki, Tanzanii oraz Australii, natomiast szmaragdy dostępne na rynku pochodzą przede wszystkim z Kolumbii, Zimbabwe, RPA i Afganistanu. 

Gdzie szukać kamieni szlachetnych w Polsce?

Na terenie naszego kraju kamienie szlachetne występują w różnych regionach, choć największe skupiska znajdują się w kilku miejscach. Poniższe zestawienie wskazuje najważniejsze obszary naszego kraju, w których odnotowano większe złoża kamieni szlachetnych: 

• Wybrzeże Bałtyku, Kurpie, okolice Lubartowa – bursztyn,
• Dolny Śląsk – ametyst, kryształ górski, agat, szmaragd (nieposiadający wartości jubilerskiej), kwarc dymny, chryzopraz,
• Góry Stołowe – lidyt, krzemień pasiasty,
• Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – agat, jaspis,
• okolice Jakuszyc – akwamaryn,
• okolice Strzegomia i Strzelina, Góry Izerskie – topaz,
• Tatry, Podhale, Bieszczady – krzemień pasiasty (unikat na skalę światową), kryształ górski.

W kontekście powyższego zestawienia warto dodać, że najdroższe kamienie szlachetne znajdowane na terenie Polski to chryzoprazy, które wydobywa się w naszym kraju od XVIII wieku. Współcześnie są one wykorzystywane do produkcji biżuterii, często w połączeniu z diamentami.

Jakie są kamienie szlachetne – ogólny podział

Szacuje się, że na Ziemi występuje ponad 4000 rodzajów kamieni szlachetnych, a co jakiś czas odkrywane są nowe. Z tego względu trudno jest podać konkretną klasyfikację, jednak w pewnym uproszczeniu można je podzielić na dwie zasadnicze grupy: rzadkie kamienie szlachetne (tzw. Wieka Czwórka) oraz ozdobne. 

Wielka Czwórka to najbardziej znane minerały, czyli: 

• diamenty,
• szmaragdy,
• rubiny,
• szafiry.

Czasami do tej grupy zaliczany jest także opal szlachetny – wtedy mowa o Wielkiej Piątce kamieni szlachetnych.

Diament

Diamenty to bardzo rzadkie, naturalnie powstałe kamienie, które są najtwardszą substancją występującą w przyrodzie. Ich nazwa wywodzi się ze starożytnej Grecji, gdzie słowo adamas oznaczało "niezniszczalny" lub "niepokonany". Diament jest odporny na działanie kwasów i zasad, a także wysokie temperatury (pali się dopiero w ok. 1000 °C). Jako kamienie jubilerskie kwalifikuje się jedynie około 10-20% wydobywanych diamentów, a największym znalezionym dotychczas jest Cullinan, który przed podziałem na 105 części i oszlifowaniem ważył 3106 karatów. 

Szmaragd

Szmaragd to kamień szlachetny o zielonej barwie, będący odmianą berylu. Jego nazwa pochodzi od starogreckiego słowa smaragdos, które oznacza "zielony kamień". Znakomita większość wydobywanych szmaragdów jest mętna i do prawdziwej rzadkości należą te o wysokiej przejrzystości, w wyniku czego w średniowieczu bywały droższe od diamentów. Największy wydobyty szmaragd to Chipembele, znaleziony w 2021 roku w Zambii i ważący 7525 karatów (ponad 1,5 kg). 

Rubin

Rubin to szlachetna odmiana korundu, która może mieć barwę od różowawo-czerwonej do krwistoczerwonej. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa ruber, oznaczającego "czerwony", a największą wartość jubilerską mają te o barwie z niebieskawym odcieniem (tzw. kolor gołębiej krwi). O tym, ile kosztuje rubin o unikalnych walorach, najlepiej świadczy cena sprzedanego na aukcji 10 maja 2023 roku Sunrise Ruby – w trakcie licytacji uzyskał cenę 14,7 mln. dolarów. Z kolei największy wydobyty dotąd rubin to Liberty Bell, który został oszlifowany do postaci rzeźby i po tym zabiegu ma 8500 karatów. Został on skradziony w 2011 roku i dotąd nie udało się go odzyskać. 

Szafir

Szafir jest drugą (po rubinie) szlachetną odmianą korundu, która może przyjmować różnorodną kolorystykę – od typowego błękitu, przez kolor pomarańczowy, żółty, zielony lub fioletowy. Zdarzają się także naturalne szafiry bezbarwne oraz wielokolorowe. Nazwa tego kamienia szlachetnego pochodzi ze starożytnej greki, od słowa sappheiros, którym określano błękitne lapis lazuli. Występuje on w naturalnych złożach częściej od rubinu, a największe znane szafiry wydobyto w kopalniach na Sri Lance. Największy znany dziś oszlifowany szafir z asteryzmem (smugami światła w kształcie gwiazdy) to Star of Adam, wydobyty na Sri Lance w 2015 roku i ważący po oszlifowaniu 1404,49 karata.

Jaki jest najdroższy kamień świata?

Intuicyjnie na pytanie o to, jaki jest najdroższy kamień szlachetny na świecie, większość osób odpowiedziałaby zapewne, że diament – ale nie jest to prawidłowa odpowiedź. Choć diamenty mogą osiągać zawrotne ceny w przypadku rzadkich okazów (jak np. czerwone diamenty z Australii), to wciąż nie są to najdroższe kamienie szlachetne pomimo faktu, że cena za karat czerwonego diamentu wynosi obecnie około 2,5 mln dolarów! Pierwsze miejsce w tym zestawieniu zajmuje bardzo rzadka odmiana jadeitu, tzw. jadeit cesarski. To kamień o zielonej barwie, który wydobywany jest w Birmie, a jego cena zależy od stopnia klarowności (przezroczystości). Im większa klarowność, tym wyższa cena, która aktualnie sięga 3 mln dolarów za karat kamienia o wysokiej przezroczystości.

Inwestycja w kamienie szlachetne

Inwestowanie w kamienie szlachetne polega głównie na zakupie odpowiednio oszlifowanych diamentów, zwanych brylantami. W przypadku diamentów dopuszczalna jest ingerencja człowieka tylko w proces szlifowania, natomiast wszelkie zabiegi poprawiające jakość, tj. czystość i barwę, traktuje się jako zabiegi inwazyjne, negatywnie wpływające na wartość kamienia. W pewnych przypadkach mogą nawet spowodować, że stanie się całkowicie bezwartościowy. 

Zabiegi tego rodzaju nazywa się "traktowaniem" i są one często stosowane w przypadku szmaragdów, rubinów i szafirów. Traktowane kamienie stają się atrakcyjniejsze wizualnie, zabieg też poprawia mechaniczną odporność kamieni. 

Diamenty inwestycyjne można scharakteryzować jako kamienie:

• w 100% naturalne,
• certyfikowane przez uznaną instytucję gemmologiczną np.: GIA, IGI czy HRD,
• o masie co najmniej 1 karata (1 ct = 0,2 grama),
• o barwie białej (D, E, F),
• o czystości, gdzie inkluzje są trudno dostrzegalne przy 10-krotnym powiększeniu (od IF do VS2),
• o co najmniej bardzo dobrym stopniu wypolerowania (Very Good lub Excellent).

Cena kamienia determinowana jest przez jego unikalność, czyli rzadkość występowania, a także przez wielkość (wagę w karatach), kolor, czystość i szlif. To tzw. zasada 4C diamentów, o której więcej dowiesz się w poświęconych jej artykułach na naszym blogu.